ایران چگونه جایگاه برتر خود را در تولید نفت جهان از دست داد؟
بررسی داده‌های بریتیش پترولیوم طی سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۴۰۱ (۱۹۶۵ تا ۲۰۲۲ میلادی) نشان می‌دهد ایران در سالیان گذشته بعد از آمریکا، عربستان سعودی و روسیه، سومین یا چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان بوده، اما در حال حاضر در موقعیتی پایین‌تر از کانادا، عراق، چین و امارات متحده عربی قرار دارد و به رتبه هشتم سقوط کرده است.
دلیل سقوط جایگاه و موقعیت ایران در عرصه تولید نفت جهان را می‌توان به سه عامل «انقلاب»، «جنگ» و «تحریم» مرتبط دانست.
لینک نمودار
نمودار بالا نشانگر حجم تولید نفت، از جمله نفت خام، نفت شیل، نفت ماسه، میعانات گازی و گاز مایع است.
مقایسه روند ۶۰ ساله تولید نفت در کشورهای رقیب ایران نشان می‌دهد، به رغم برخی نوسان‌های دوره‌ای، روند کلی نمودار تولید نفت همواره صعودی بوده، در حالی که این روند برای ایران به شکل دیگری پیش رفته است.
لینک نمودار
با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، میزان تولید نفت ایران از نقطه اوج بیش از ۶ میلیون بشکه به کمتر از ۲ میلیون بشکه در روز سقوط می‌کند. تا پایان جنگ در سال ۱۳۶۸، ایران نتوانست به ۳ میلیون بشکه در روز برسد، تا اینکه در دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ با ثباتی نسبی، رشد ثابتی را تجربه می‌کند، چنانکه تا پایان دهه ۱۳۸۰، ایران موفق می‌شود به رکورد ۴/۵ میلیون بشکه در روز برسد؛ اما این روند ادامه نیافت.
با شروع مناقشه هسته‌ای و تحریم‌ها، تولید نفت ایران بار دیگر به حدود ۳/۵ میلیون بشکه در روز سقوط می‌کند. بعد از برجام تولید نفت ایران با یک جهش بسیار زیاد برای دو سال به مرز ۵ میلیون بشکه هم نزدیک می‌شود، اما این وضعیت نیز تداوم ندارد، چنانکه بزرگ‌ترین سقوط تولید نفت ایران بعد از سقوط بزرگ اول انقلاب، در سال ۱۳۹۷ و بعد از خروج آمریکا از برجام رقم می‌خورد، و در سال ۱۳۹۹ میزان تولید نفت ایران به مقدار مشابه در دهه ۱۳۶۰ می‌رسد.
طبق برآوردهای بریتیش پترولیوم حجم تولید نفت ایران (نفت خام میعانات گازی و گاز مایع) در سال گذشته بیش از ۳/۸ میلیون بشکه در روز بوده که معادل رکورد تولید نفت در اوایل دهه ۱۳۷۰ است.
پیش از انقلاب در سال‌های اوج تولید نفت (۱۳۵۳ -۱۳۵۵) میزان تولید نفت آمریکا و عربستان تنها ۷۰ و ۴۰ درصد بیشتر از ایران بود، اما این اختلاف در حال حاضر به حدی رسیده که تولید نفت آمریکا و عربستان به ترتیب ۲۲۰ تا ۳۷۰ درصد بیشتر، یا عبارتی ۳ و ۵ برابر ایران است.