بنزین در ایران و بریتانیا: مشکل قیمت است یا قدرت خرید؟
در هفته‌های اخیر، مطالب زیادی در مورد قیمت سوخت در ایران و این که یارانه سوخت دولت منابع ملی را به هدر می‌دهد، منتشر شده است. دولت ایران، سوخت را با یارانه‌های کلان می‌فروشد. به عنوان مثال، میانگین قیمت بنزین در بریتانیا در ماه اوت ۲۰۲۳ لیتری ۱/۴۴ پوند بود که با نرخ فعلی ارز، معادل ۸۸,۰۰۰ تومان به ازای هر لیتر است. قیمت گذاری بنزین، همچون بسیاری موارد دیگر در ایران امری ساده نیست. دولت هر ماه برای ۶۰ لیتر اول، بنزین را لیتری ۱,۵۰۰ تومان می‌فروشد و برای ۱۵۰ لیتر بعدی، بنزین را لیتری ۳,۰۰۰ تومان عرضه می‌کند. یک کارگر بریتانیایی ممکن است فکر کند که قیمت بنزین در ایران به طرز خنده‌آوری ارزان است. اما آیا همان کارگر بریتانیایی درآمد ساعتی ۰/۶۴ پوند را در ازای بنزین ارزان می‌پذیرد؟
برای تحلیل بهتر، قیمت بنزین را باید در چارچوب قدرت خرید بسنجیم:
- حداقل دستمزد برای یک کارگر انگلیسی ۱۰/۴۲ پوند در ساعت است. یعنی یک کارگر در انگلستان با یک ساعت کار می تواند ۷/۲۵ لیتر بنزین بخرد.
حداقل دستمزد در ایران، طبق آمار وزارت کار، کمی بیش از ۷ میلیون تومان در ماه است. این درآمد معادل ۳۸,۰۰۰ تومان در ساعت است. با این درآمد کارگر ایرانی می تواند حدود ۲۶ لیتر بنزین را با قیمت لیتری ۱,۵۰۰ تومان یا ۱۳ لیتر بنزین را با قیمت لیتری ۳,۰۰۰ تومان بخرد. (نمودار شماره ۱ را ببینید.)
لینک نمودار
دولت بریتانیا حدود ۵۵ درصد مالیات و عوارض به قیمت بنزین اضافه می‌کند. یعنی بریتانیا از فروشِ سوخت، عایدی دارد. قیمت بنزین بدون مالیات و عوارض در بریتانیا لیتری ۰/۹۴ پوند است. این بدان معناست که در شرایطی مشابه شرایط ایران، یک کارگر انگلیسی با حداقل دستمزد می تواند ۱۱ لیتر بنزین بخرد.
برخی از خبرگزاری‌های ایران گفته‌اند که دولت به فکر افزایش قیمت بنزین به لیتری ۸,۰۰۰ تومان است. با این قیمت، یک کارگر ایرانی با حداقل دستمزد می‌تواند کمتر از ۵ لیتر بنزین بخرد. اگر دولت ایران مصمم به افزایش قیمت بنزین باشد و در عین حال بخواهد آن را با قدرت خرید شهروندان منطبق کند، باید قیمت بنزین را به حدود لیتری ۳,۵۰۰ تومان افزایش دهد. این قیمت، معادل قیمت بنزین در بریتانیا با قدرت خرید یک کارگر بریتانیایی خواهد بود.
استدلال دولت ایران برای افزایش قیمت سوخت، مصرف بالا به دلیل قیمت پایین است. اگر دولت واقعا درصدد بهبود مصرف بنزین است، باید روی بهینه سازی سامانه‌های سوختی خودروهای داخلی تمرکز کند. نمودار شماره ۲ نشان می‌دهد که متوسط مصرف بنزین خودروهای ایرانی ۴۰ درصد بالاتر از متوسط مصرف خودروهای بریتانیایی است. «نیسان آبی» که یک وانت داخلی است، اصلی‌ترین خودروی حمل و نقل کالا در ایران است. این وانت، ۲/۵ برابر یک خودروی متوسط بریتانیایی بنزین مصرف می‌کند.
لینک نمودار
مشکل اصلی در ایران، پایین بودن قیمت بنزین نیست. مسئله اصلی، قدرت خرید پایین کارگران و اقشار فقیر جامعه است. به نظر می‌رسد دولت ایران تمایلی به حل این مسئله ندارد.