مرگ تدریجی میدان گازی پارس جنوبی و قطعی گسترده برق در ایران

بسیاری از استان‌های ایران در سال جاری با قطعی گاز و در پی آن با قطعی برق، مواجه شده‌اند. عرضه گاز طبیعی به کارخانه‌ها و پتروشیمی‌ها قطع شده و ایران نمی‌تواند به اهداف تولید پتروشیمی خود دست یابد. در چند ماه اخیر، دولت ایران به دلیل «هوای بسیار گرم»، تعطیلات اضطراری کشوری اعلام کرده است. اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که این تعطیلی‌ها به دلیل کمبود برق بوده است. پرسش اینجاست چرا ایران، که ۲۰ سال پیش در فکر صادرات برق مازاد خود بود، گرفتار بحران شدید برق شده؟

• باید یادآور شد که حدود ۲۰ درصد برق ایران باید از طریق نیروگاه‌های آبی تامین شود، اما کمبود بارندگی در سال‌های اخیر، این تولید را کاهش داده است.
• ایران در سایر منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی سرمایه گذاری نکرده است. همان طور که پیش‌تر پایگاه داده باز ایران در مقاله‌ای توضیح داده، امارات متحده عربی که سد آبی برای تولید برق ندارد، ۳ برابر ایران ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر دارد.
• ایران به جای سرمایه‌گذاری در منابع انرژی تجدیدپذیر، میلیاردها دلار در نیروگاه‌های هسته‌ای خود سرمایه‌گذاری کرده است که تحریم‌های بزرگی را نیز علیه این کشور به همراه داشته است. با این حال، در حال حاضر تنها ۱ تا ۲ درصد برق ایران با انرژی هسته‌ای تولید می‌شود. 
• ایران، سال‌ها به شدت به واردات گاز از ترکمنستان، برای تامین نیاز گاز در شمال شرق ایران در استان‌های خراسان و گلستان متکی بود. اما صورتحساب‌های خود را به موقع پرداخت نکرد و ترکمنستان یک پرونده حقوقی علیه ایران تشکیل داد (به مقاله پایگاه داده‌های باز ایران در مورد گاز ترکمنستان مراجعه کنید). در هفته‌های اخیر، ایران مدعی شده است، ترکمنستان عرضه گاز خود را از سر خواهد گرفت، اما نرخ دقیق و تداوم آن در ماه‌های زمستان هنوز معلوم نیست. قاعدتاً هرگونه واردات گاز از ترکمنستان، فشار زیادی بر ذخایر ارزی ایران وارد می‌کند. 
• یکی از دستاوردهای بزرگ ایران، که حکومت ۲۰ سال به آن مباهات کرده است، جایگزینی نیروگاه‌های نفت سوز (نفت کوره یا مازوت) با نیروگاه‌های گازی بوده است. در سالهای اخیر با کاهش عرضه گاز، حکومت به سوزاندن مازوت در نیروگاه‌های خود متوسل شده که منجر به آلودگی جدی هوا شده است. 

چشم‌گیرترین دلیل کمبود برق، کاهش سریع ذخایر میدان گازی پارس جنوبی است. ذخایر گاز ایران حدود ۱۷ درصد کل ذخایر گاز جهان، و ۱۰ برابر کل ذخایر گازی اروپا است. پارس جنوبی به تنهایی دارای حدود ۳۰ درصد کل ذخایر گاز ایران است (نگاه کنید به شکل ۱)، اما ۷۰ درصد گاز ایران از میدان گازی پارس جنوبی تامین می‌شود. از این رو، هرگونه مشکل تولید در پارس جنوبی می‌تواند منجر به کاهش شدید گاز در کشور شود. 

لینک نمودار

 

پارس جنوبی، حدود ۳۰ سال پیش تولید خود را آغاز کرده است. از این رو سه روش برای مقابله با کاهش تولید میادین گازی قدیمی وجود دارد:

۱. توقف نفوذ آب: با قدیمی شدن میدان‌های گازی، آب سفره‌های زیرزمینی به چاه گاز نفوذ کرده و مسیر گاز را مسدود می‌کند. در چنین مواردی، باید با استفاده از دکل‌های دریایی، تعمیراتی در درون چاه برای جلوگیری از ورود آب، انجام شود. ایران، دکل‌های تعمیراتی فراساحلی زیادی ندارد. شرکت‌های بزرگ دارای این تکنولوژی (شلومبرگر، هالیبرتون، بیکر هیوز و ودرفورد) به دلیل تحریم‌های آمریکا، ایران را ترک کرده‌اند. بنابراین، ایران فناوری موثر برای جلوگیری ورود آب به چاه‌ها را در اختیار ندارد.

۲. راه‌حل دوم، حفر چاه‌های جدید در نقاط دیگر ذخیره گاز (شروع فازهای جدید) است. اما به دلیل عدم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تحریم‌ها، فاز جدیدی در پارس جنوبی در دست احداث نیست. شرکت فرانسوی توتال که قرار بود فاز ۱۱ پارس جنوبی را توسعه دهد، از این پروژه انصراف داد. همچنین، حفاری چاه در محدوده فازهای موجود، به دلیل کمبود بودجه و کمبود دکل‌های حفاری، پیشرفت قابل توجهی نداشته است.

۳. موثرترین راه برای حفظ سطح تولید گاز در میادین گاز قدیمی، نصب تاسیسات فشرده سازی گاز است. پارس جنوبی، بخشی از یک میدان بزرگ مشترک با قطر به نام «گنبد شمالی» است. قطر هم اکنون پروژه‌های فشرده‌سازی گاز را برای حفظ سطح تولید «گنبد شمالی» و افزایش بازیافت گاز را آغاز کرده است. پارس جنوبی، در حال از دست دادن فشار است و نیاز مبرمی به تراکم گاز دارد. بر اساس محاسبات، ایران برای حفظ فشار مخزن و در نتیجه بازیافت بیشتر گاز در میدان گازی پارس جنوبی، به ۲۸ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. این پروژه بدون سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی غیرممکن است. حتی اگر حکومت ایران این بودجه را داشته باشد، تنها تعداد انگشت‌شماری از این شرکت‌ها، کمپرسورهای عظیم گازی تولید می‌کنند و تولیدات آنها مشمول تحریم‌های آمریکا است. همچنین، نصب سکوها و تاسیسات فشرده‌سازی گاز در دریا حدود ۴ سال به طول می‌انجامد. بنابراین حتی اگر ایران پروژه ها را امروز شروع کند، تا ۴ سال مزایایی نخواهد داشت.

به طور خلاصه، کمبود گاز در ایران مشکلی ساختاری و بسیار پیچیده است. ایران در ۲۰ تا ۳۰ سال پیش سرمایه گذاری زیادی در توسعه میدان گازی پارس جنوبی انجام داد اما در سال های اخیر از آن غافل بوده است. احتمالا در آینده پیش رو، مشکل قطعی گاز در زمستان، و در پی آن قطعی برق، حادتر نیز خواهد شد.